Məcburi köçkünlərin yaşadığı yerlərdə onların yaşayış şəraitini daim yaxşılaşdırmaq lazımdır. Bu bizim ən əsas vəzifəmizdir.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni silahlı dəstələri
Xankəndində yerləşdirilmiş 366-cı motoatıcı alayının zirehli texnikası və hərbi
heyətinin dəstəyi ilə Xocalı şəhərinə girdiyi və bəşəri cinayəti–Xocalı soyqırımını
törətdiyi gündür.
Bu soyqırımı 1988-ci ildən başlamış Ermənistan - Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi dövründə ən müdhiş, faciəli, tarixdə analoqu çox az
olan hadisələrdən biridir. Xocalı qətliamı XX əsrin ən dəhşətli və ən qəddarcasına
törədilmiş Xatın, Xirosima faciələrinin oxşarıdır.
Xocalı 1991-cı
ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30-da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və
yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Xocalıya sonuncu vertolyot
1992-ci il yanvarın 28-də gedib. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun
vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlak olmasından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi.
Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhər ancaq əhalinin qəhrəmanlığı və
müdafiəçilərin cəsurluğu sayəsində yaşayır və müdafiə olunurdu. Şəhərin müdafiəsi
əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli
Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu. Amma
bu çox çəkmədi və…
Və Azərbaycan
tarixinin ən dəhşətli və faciəli səhifələrdən biri yarandı. Xocalı soyqırımı… 1992-ci
il fevralın 26-da qanunsuz erməni hərbi birləşmələri 7 min əhalisi olan Xocalı
şəhərinə girməsi ilə 613 dinc sakin vəhşicəsinə qətil yetirildi, 1000 nəfər
müxtəlif yaşlı sakin aldığı güllə
yarasından əlil oldu, 106 nəfər qadın, 63 azyaşlı uşaq, 70 qoca qətlə
yetirildi, 8 ailə tamamilə məhv edildi, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq
isə valideynlərindən birini itirdi. Faciə baş verən gecə 1275 nəfər dinc sakin əsir
götürüldü, onlardan 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil.
Bütün bunlar erməni hərbçiləri tərəfindən xüsusi
amansızlıqla və ağlasığmaz vəhşiliklə həyata keçirilib. Hücumda həmçinin mayor
Ohanyan Seyran Mişeqoviçin komandanlığı altında Sovet ordusunun 366-cı alayının
2-ci batalyonu, Yevgeni Nabokixin komandanlığı altında 3-cü batalyon, 1 saylı
batalyonun qərargah rəisi Çitçyan Valeri İsayeviç və alayda xidmət edən 50-dən
artıq erməni zabit və giziri iştirak edib ("Xocalının işğalına dair
istintaq materiallarından").
Şəhər əhalisinin bir hissəsi zorakılıqdan qaçıb
canını qurtarmaq istəyərkən əvvəlcədən düzəldilmiş pusqularda qətlə yetirilib.
Rusiyanın "Memorial" hüquq-müdafiə mərkəzinin məlumatına əsasən, dörd
gün ərzində yalnız Ağdama Xocalıda qətlə yetirilmiş 200 azərbaycanlının meyiti
gətirilib, onlarla meyitin təhqirə məruz qalması faktı aşkar edilib. Ağdamda
181 meyit (13-ü uşaq olmaqla 130 kişi və 51 qadın) məhkəmə-tibbi ekspertizadan
keçirilib.
Ekspertiza zamanı müəyyən edilib ki, 151 nəfərin
ölümünə güllə yaraları, 20 nəfərin ölümünə qəlpə yaraları səbəb olub, 10 nəfər
küt alətlə vurularaq öldürülüb. Hüquq-müdafiə mərkəzi diri adamın baş dərisinin
soyulması faktını da qeydə alıb.
Bu vəhşiliklər haqqında xarici mətbuatın
yazdıqlarından:
Krua l'Eveneman jurnalı (Paris),
25 fevral 1992-ci il: Ermənilər Xocalıya
hücum etmişlər. Bütün dünya eybəcər hala
salınmış meyitlərin şahidi oldu. Azərbaycanlılar
minlərlə ölənlər barədə xəbər verirlər.
Sandi Tayms qəzeti (London),
1 mart 1992-ci il: Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmişlər.
Faynenşl Tayms qəzeti (London),
9 mart 1992-ci il: Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər. Azərbaycanlılar
1200-ə qədər cəsəd
saymışlar.
Livanlı kinooperator təsdiq
etmişdir ki, onun ölkəsinin varlı daşnak icması Qarabağa silah və adam göndərir.
Tayms qəzeti (London),
4 mart 1992-ci il: Çoxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın
ancaq başı qalmışdır.
İzvestiya (Moskva),
4 mart 1992-ci il: Videokamera qulaqları kəsilmiş
uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin
yarısı kəsilmişdir. Kişilərin
skalpları götürülmüşdür.
Faynenşl Tayms qəzeti (London),
14 mart 1992-ci il: General Polyakov bildirmişdir ki, 366-cı alayın 103 nəfər erməni hərbiçisi Dağlıq
Qarabağda qalmışdır.
Le Mond qəzeti (Paris),
14 mart 1992-ci il: Ağdamda olan xarici jurnalistlər Xocalıda
öldürülmüş qadın və uşaqlar arasında skalpları götürülmüş, dırnaqları
çıxardılmış 3 nəfəri görmüşlər. Bu azərbaycanlıların
təbliğatı deyil, bu reallıqdır.
İzvestiya (Moskva),
13 mart 1992-ci il: Mayor Leonid Kravets:Mən şəxsən təpədə yüzə yaxın
meyit gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla
öldürülmüş qadın, uşaq, qocalar görünürdü.
Valer aktuel jurnalı (Paris),
14 mart 1992-ci il: Bu "muxtar regionda" erməni silahlı
dəstələri Yaxın Şərqdən
çıxmışlarla birlikdə müasir texnikaya, o cümlədən
vertolyotlara malikdirlər. ASALA-nın Suriya və Livanda hərbi düşərgələri və silah
anbarları vardır. Ermənilər yüzdən artıq
müsəlman kəndlərində qırğınlar
törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları
məhv etmişlər.
R. Patrik, İngiltərənin
"Fant men nyus" teleşirkətinin
jurnalisti (hadisə yerində
olmuşdur):Xocalıdakı vəhşiliklərə dünya
ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan xalqı 200 il ərzində
erməni millətçilərinin davamlı olaraq etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinə məruz
qalıb. Azərbaycan xalqı tarixi torpaqlarından qovulub, qaçqına, məcburi köçkünə
çevrilib və bütün bunlar ermənilər tərəfindən kütləvi qırğınların törədilməsi
ilə müşayiət olunub. Azərbaycanlıların öz tarixi-etnik torpaqlarından qovulması
Sovet dövründə də davam edib. 1948-1953-cü illərdə Ermənistandan 150 min azərbaycanlı
deportasiya olunaraq Azərbaycanın Kür-Araz düzənliyində yerləşdirilib. 1988-ci
ildə isə öz tarixi torpaqlarında yaşayan 250 min azərbaycanlı bu ərazidən
qovuldu və bununla da Ermənistan monoetnik dövlətə çevrildi.
1988-ci ildən Dağlıq Qarabağ ətrafında başlayan
hadisələr, erməni ideoloqların "dənizdən dənizə Ermənistan" adlı sərsəm
ideyasını reallaşdırmaq cəhdi kəndlərin, şəhərlərin dağılması, on minlərə
günahsız insanın ölümü, yüz minlərlə azərbaycanlının öz tarixi torpaqlarından
didərgin düşməsi ilə nəticələndi.
Bütün beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq Ermənistan
Dağlıq Qarabağı özünə birləşdirmək istəyir, bu yolda bütün cinayət və vəhşiliyə
hazır olduqlarını nümayiş etdirir. XX əsrin faciəsi olan Xocalı soyqırımı bu
aqressiv və cinayətkar erməni siyasətinin nəticəsidir. XX əsrin sonunda baş
vermiş bu faciə təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə
qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biridir. Xocalı soyqırımı əsrin Xatın,
Xirosima, Naqasaki və Sonqmi kimi dəhşətli faciələri ilə bir sırada dayanır.
Ermənilərin Xocalı şəhərini hədəfə almaqda məqsədi
nə idi? Bu, bir tərəfdən Qarabağın dağlıq hissəsində azərbaycanlılardan ibarət
olan, strateji əhəmiyyətli maneəni aradan qaldırmaq idisə, digər tərəfdən,
ümumiyyətlə, Xocalını yer üzündən birdəfəlik silmək məqsədi idi. Çünki Xocalı
elə bir yaşayış məskəni idi ki, o, Azərbaycan tarixinin qədim dövrlərindən
müasir dövrə qədər tarix və mədəniyyət ənənələrini özündə əks etdirirdi. Bu
xüsusi mədəniyyət tarixə Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti kimi düşüb. Xocalının
kromlexləri, dolmenləri, siklopları, kurqanları və digər abidələri, həmçinin
müxtəlif növ məişət əşyaları insan cəmiyyətinin inkişaf dinamikasını özündə əks
etdirən maddi mədəniyyət nümunələridir. Erməni işğalından sonra bütün bu maddi
mədəniyyət abidələrinin məhv edilməsi və dünyanın ən qədim məzarlıqlarından
sayılan Xocalı qəbiristanlığının texnika vasitəsilə darmadağın edilməsi erməni
vandalizminin bariz nümunəsi olmaqla yanaşı, dünya mədəniyyətinə qarşı
zorakılıq aktıdır.
Xocalı soyqırımının epizodları insanı dəhşətə gətirir.
Xocalı sakini Əntiqə erməni hərbçilərinin tələb etdiyi "bu yerlər böyük
Ermənistanın bir hissəsidir" sözlərini dilinə gətirmədiyinə görə ermənilər
tərəfindən diri-diri yandırıldı. Digər Xocalı sakini Səriyyə Talıbova danışırdı
ki, "4 məshəti türkü və 3 azərbaycanlının erməni qəbrinin üzərində başını
kəsdilər. Sonra daha 2 azərbaycanlının gözlərini çıxartdılar".
Ermənilər sağ qalmış insanlar üzərində tamamilə təhqiredici
hərəkətlər ediblər. Onların başının dərisini soyub, başlarını və bədəninin digər
orqanlarını kəsib, uşaqların gözlərini çıxardıb, hamilə qadınların qarnını
yarıblar. Hücum zamanı Xocalıda istifadəsi qadağan olunmuş 5,45 kalibrli
patronlardan və kimyəvi silahlardan istifadə edilib. Bütün bunlar Ermənistanın
Cenevrə Konvesiyasının protokollarını pozaraq, müharibə qaydalarına zidd olaraq
dinc sakinlərə qarşı soyqırım həyata keçirdiyini təsdiqləyir.
Xocalı soyqırımının xüsusi amansızlıqla törədilməsi
rus, gürcü, ingilis, fransız, alman, amerikalı və digər ölkələrin vətəndaşı
olan jurnalist və publisistləri dəhşətə gətirib.
Dünyada qəbul olunmuş beynəlxalq konvensiyalar,
ümumbəşəri qanunlar Xocalı faciəsi kimi soyqırımları pisləyir, yolverilməz
olduğunu bildirir. Azərbaycan xalqı 1948-ci il 9 dekabr tarixli "Soyqırım
cinayətinin xəbərdarlıq edilməsi və cəzalandırılması" Konvensiyasını rəhbər
tutaraq, Ermənistana qarşı BMT-nin Beynəlxalq məhkəməsində iddia qaldırmaq üçün
bütün hüquqi əsaslara malikdir. Dünya bilməlidir ki, bu cinayət təkcə Azərbaycan
xalqına qarşı deyil, həm də bütün dünya sivilizasiyasına, bəşəriyyətə qarşı törədilib.
Bu gün Ermənistanda mühüm dövlət postlarını tutanlar, Seyran Ohanyan, Serj
Sarkisyan, eləcə də Robert Koçaryan və digərləri baş vermiş soyqırımın
günahkarları kimi beynəlxalq məhkəmə qarşısında cavab verməlidirlər.
Cinayət cəzasız qalmamalıdır. Ermənistanın hərbi-siyasi
təcavüzü dünya ictimaiyyəti tərəfindən ittiham edilməlidir. Beynəlxalq təşkilatlar,
dünya dövlətlərinin parlamentləri Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarında törətdiyi
hərbi cinayətə - Xocalı soyqırımına əsl soyqırım hadisəsi kimi beynəlxalq
siyasi-hüquqi qiymət verməlidir. Artıq dünyanın onlarla ölkəsinin parlamenti öz
qiymətini verib, Xocalı soyqırımını tanıyan qərarlar qəbul ediblər.
Xocalı soyqırımının
ildönümü hər il Azərbaycan və dünyanın bir çox ölkələrində hüznlə qeyd olunur.
Azərbaycan səfirlikləri və diaspor təşkilatları hər il fevralın 26-da fəaliyyət
göstərdikləri ölkələrdə anım mərasimləri təşkil edir, konfranslar keçirirlər.
Bu tədbirlərdə ermənilərin Xocalıda törətdikləri vəhşilikləri əks etdirən
foto-stendlər, sənədli filmlər nümayiş olunur, soyqırımı həqiqətlərini əks
etdirən kitablar sərgilənir.